Inwentaryzacja stanowisk podgrzybka tęgoskórowego w Górach Świętokrzyskich

Napisany przez Łukasz Misiuna dnia 8 czerwca 2011.
Zapisano w Badania, Nowości
Tagi: , , , ,

Podgrzybek tęgoskórowy (syn. pasożytniczy) Xerocomus parasiticus (Bull.: Fr.) Quél., (syn. Pseudoboletus parasiticus (Bull.) Šutara) należy do grupy najrzadszych grzybów Polski. Występuje głównie w południowej części kraju, z wyraźną koncentracją w Kotlinie Sandomierskiej, Wyżynie Śląskiej i na Roztoczu. Znany jest obecnie z około 90 stanowisk, z czego tylko kilka pochodzi z regionu Gór Świętokrzyskich. Ze względu na rzadkość występowania w 1983 roku gatunek ten został objęty ścisłą ochroną prawną. Umieszczony także został na Czerwonej liście wielkoowocnikowych grzybów w kategorii zagrożenia – rzadki (R). Znalazł się również na regionalnej czerwonej liście grzybów Gór Świętokrzyskich.

W 2011 roku Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody w Kielcach rozpoczęło realizację projektu badawczego, mającego na celu inwentaryzację stanowisk podgrzybka tęgoskórowego w regionie Gór Świętokrzyskich. Do obszaru objętego badaniami zalicza się w szczególności teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego wraz z otuliną oraz tereny parków krajobrazowych: Chęcińsko-Kieleckiego PK, Cisowsko-Orłowińskiego PK, Jeleniowskiego PK, Sieradowickiego PK i Suchedniowsko-Oblęgorskiego PK wraz z otulinami. Intencją realizowanego projektu jest zebranie pełniejszych danych o występowaniu tego gatunku grzyba w regionie Gór Świętokrzyskich. Dane te będą mogły zostać wykorzystane w planowaniu zadań ochronnych dla obszarów, na których podgrzybek tęgoskórowy został stwierdzony. Poszerzą także wiedzę o jego rozmieszczeniu w regionie świętokrzyskim i w skali całego kraju.

 

Charakterystyka mykopasożyta i jego żywiciela

Kapelusz podgrzybka tęgoskórowego ma najczęściej od 3 do 7 cm średnicy. Jest koloru białawozielonkawego, brązowawego lub szarooliwkowego z rdzawym odcieniem. Powierzchnia kapelusza jest sucha, zamszowata, czasem popękana na drobne poletka.

Trzon ma 3-7 cm, jest żółty lub brązowożółty, walcowaty, u doły trochę cieńszy, zwykle mocno wygięty.

Podgrzybek tęgoskórowy

Ryc. Podgrzybek pasożytniczy na tęgoskórze (wg Grzywacza 1989)
Miąższ żółtawy, nad rurkami cytrynowożółty, w dolnej części trzonu brązowawy. W zetknięciu z powietrzem nieznacznie błękitnieje nad rurkami. Rurki długości 3-8 mm, przyrośnięte lub lekko zbiegające, żółte. Pory żółte. Smak i zapach nie wyróżnia się. Owocniki podgrzybka tęgoskórowego pojawiają się od lipca do października w widnych borach sosnowych, lasach mieszanych szczególnie z domieszką dębów i buków, przy ścieżkach, drogach i obrzeżach lasu.

Można go spotkać tam, gdzie występuje jego żywiciel – tęgoskór. Pasożytuje on najczęściej na owocnikach tęgoskóra cytrynowego, zwanego też pospolitym Scleroderma citrinum Pers., rzadziej na tęgoskórze brodawkowanym Scleroderma verrucosum (Bull.) Pers.

Podgrzybek tęgoskórowy

Typowe siedlisko podgrzybka tęgoskórowego i tęgoskóra, fot. G. Sikora

Tęgoskór pospolity ma owocniki kuliste, jajowate lub bulwowate do 12 cm średnicy, z pękiem strzępek u podstawy. Jego perydium (skórzasta, zewnętrzna ściana owocnika) jest bardzo grube, ok. 4 mm, ma barwę jasnożółtą do brudnoochrowej. W części szczytowej zwykle jest spękane na łuseczkowate lub brodawkowate poletka. Wnętrze owocnika tzw. gleba, jest początkowo jędrne, białe, z wiekiem szarofioletowe, w końcu fioletowoczarne, pyliste. Dojrzałe owocniki otwierają się w środku nieregularnym otworem i uwalniają zarodniki.

Tęgoskór brodawkowany w przeciwieństwie do tęgoskóra cytrynowego, posiada przeważnie mniejsze owocniki i cieńsze perydium grubości 1-1,5 mm. Ma także dobrze wykształcony pseudotrzon, osiągający do 5 cm długości, zakończony pękiem gęsto położonych strzępek.

Zwykle na jednym owocniku tęgoskóra wyrasta 2 – 4, a czasem więcej owocników podgrzybka. Warto wiedzieć, że owocnik porażonego tęgoskóra może być zapadnięty i mniejszy w porównaniu do osobnika nieporażonego.

 

Weź udział w projekcie!

Zachęcamy wszystkich do aktywnego włączenia się w realizację projektu.

Szukać tego rzadkiego grzyba można całe lato i jesień, np. podczas weekendowych spacerów po lesie, czy grzybobrania. Swoją uwagę należy kierować na te miejsca, na których rosną tęgoskóry. Podgrzybek pasożytniczy jest ścisłym pasożytem i nie może rozwijać się samodzielnie, bez swojego żywiciela.

Znaleziska należy dokumentować według wytycznych formularza zgłoszenia stanowiska.

Po znalezieniu stanowiska należy wykonać fotografie poglądowe miejsca oraz opisać jego dokładne położenie. Trzeba podać miejscowość, gminę, nazwę leśnictwa, nr. oddziału leśnego, a gdy to tylko możliwe współrzędne geograficzne odczytane z odbiornika GPS. Prosimy także o wykonanie minimum 3 fotografii makro, przedstawiające podgrzybka i tęgoskóra, które pomogą w określeniu gatunku żywiciela. Opisać trzeba także siedlisko, w którym podgrzybek rośnie (typ lasu, gatunki drzew rosnących w pobliżu), określić podłoże (np. gleba, murszejące drewno) i sposób wzrostu (liczba owocników, czy rosną w grupie lub pojedynczo). Wypełniony formularz wraz ze zdjęciami prosimy wysyłać na adres e-mail TBOP lub do koordynatora.

 

Przypominamy, że podgrzybek tęgoskórowy jest pod ochroną. Tak samo jak innych grzybów chronionych nie wolno go zbierać lub niszczyć w inny sposób.

Źródło: TBOP