Raport „Z ENERGETYKĄ PRZYJAZNĄ ŚRODOWISKU ZA PAN BRAT” BADANIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ POLAKÓW 2010 wpisuje się w sekwencję badań nad świadomością ekologiczną Polaków prowadzonych od kilkunastu lat przez Instytut na rzecz Ekorozwoju. Badania wykonywane są z pewną systematycznością. Stan świadomości ekologicznej monitorowany był w latach 1992, 1993, 1997, 2000, 2008,2009. Wszystkie badania zostały przeprowadzone przez CBOS, co gwarantuje ich ciągłość i umożliwia śledzenie dynamiki ewentualnych zmian, jak również dokonywanie porównań niektórych pytań z zadawanymi w poprzednich latach.

Badanie socjologiczne z 2010 roku jest bezpośrednią kontynuacją badań zrealizowanych w 2008 r. („Polacy w zwierciadle ekologicznym”) oraz badania przeprowadzonego w roku 2009 („Świadomość ekologiczna Polaków-zrównoważony rozwój”). Zakres badania został opracowany w oparciu o kwestionariusz ankiety wykorzystywany w dwóch ostatnich edycjach badań, niemniej jednak kwestionariusz w 2010 został nieco zmodyfikowany i uzupełniony o dodatkowe zagadnienia. W roku 2010 ankieta zawierała 21 pytań, zaś ankieta z 2008 r. – 41 pytań, a w 2009 r. pytań było 16.

Badanie kwestionariuszowe zostało przeprowadzone w listopadzie 2010 r. na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków (PESEL 18+). Łącznie zrealizowano 999 wywiadów telefonicznych.

„Z ENERGETYKĄ PRZYJAZNĄ ŚRODOWISKU ZA PAN BRAT” – BADANIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ POLAKÓW 2010 – podstawowe zagadnienia

„Z ENERGETYKĄ PRZYJAZNĄ ŚRODOWISKU ZA PAN BRAT” BADANIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ POLAKÓW oraz raport z tych badań przedstawiają opinie Polaków dotyczące ochrony środowiska oraz zagadnień klimatycznych i energetycznych, a także kwestii oszczędzania energii. W szczególności obejmuje takie zagadnienia jak: postrzeganie współczesnych zagrożeń cywilizacyjnych, stosunek do ochrony środowiska, opinie na temat czynników wpływających na stan świadomości w Polsce, opinie na temat wpływu działalności człowieka na zmiany klimatu, stosunek do wybranych rodzajów polityki energetycznej, opinie na temat zgody na budowę określonych rodzajów elektrowni w pobliżu miejsca zamieszkania respondentów, poglądy dotyczące przyjaznych dla środowiska rodzajów energetyki, poglądy dotyczące przyjaznych dla środowiska rodzajów energetyki, oszczędzanie energii przez respondentów – wiedza na temat możliwości tego typu działań oraz codzienna praktyka z tym związana, zarówno w domu, jak i w miejscu pracy, czynniki wpływające na decyzje respondentów odnośnie zakupu sprzętu AGD i RTV, stopień poinformowania na temat świadectwa energetycznego budynków, wiedza respondentów na temat odnawialnych źródeł energii oraz ich stosunek do tej energetyki.

Świadomość ekologiczna Polaków

Dla większości Polaków zanieczyszczenie środowiska nie stanowi zagrożenia związanego z rozwojem cywilizacyjnym – tylko 16% Polaków uważa to za problem. Jeszcze mniej, bo tylko 7% badanych wskazuje na wyczerpywanie się zasobów naturalnych jako zagrożenie. NatomiastPolacy najbardziej obawiają się problemów społecznych: narkomanii (51%), alkoholizmu (48%), katastrof naturalnych (39%), chorób cywilizacyjnych oraz przestępczości (ex eaquo-28%). W 2010 zmniejszyły się także lęki związane z awariami elektrowni atomowych – z 10% w 2008 r. do 5% w 2010 r. 

Polacy pytani o powody ochrony środowiska na pierwszym miejscu wymieniali troskę o zdrowie własne i rodziny. 63% chce chronić przyrodę dla przyszłych pokoleń, a ¼ Polaków wyraziła opinię, iż przyroda jest wartością samą w sobie i z tego tylko względu zasługuje na szczególną ochronę. 22% sądzi, że ważnym powodem dbania o środowisko jest zagrożenie związane z wyczerpywaniem się surowców naturalnych (w 2008 r. – zwróciło na tę kwestię uwagę tylko 16% respondentów). Według Polaków największy wpływ na ochronę środowiska mają zachowania zwykłych ludzi (41% wskazań). 1/3 ankietowanych uważa, że znaczenie ma większy nacisk polskiego rządu na sprawy ochrony środowiska, a ponad ¼ respondentów, iż pomocne może być tu również zaostrzenie przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska. Według badanych poprawa sytuacji finansowej państwa mogłaby przełożyć się na poprawę stanu środowiska przyrodniczego, gdyż wówczas, zarówno władze centralne, jak i lokalne miałyby większe możliwości do działania i mogłyby podejmować skuteczne kroki mające chronić przyrodę. Natomiast na wpływ na pogorszenia stanu środowiska i zmiany klimatyczne, wg Polaków ma przemysł (61%), wielkoobszarowe wycinanie lasów (55%), energetyka (26%) i transport (18%).    

Polityka energetyczna w świadomości Polaków

Coraz mniej Polaków popiera tradycyjne rodzaje polityki energetycznej, oparte na węglu oraz ropie naftowej i gazie ziemnym. Ponad połowa badanych uważa, że w perspektywie najbliższych 20 lat powinna być rozwijana polityka surowców i źródeł odnawialnych, co pokazuje, iż Polacy chcą większego rozwoju energetyki przyjaznej środowisku! 16% ankietowanych, jest za rozwojem energetyki jądrowej, stawiając ją na drugim miejscu. Badanie pokazało, iż za najbardziej przyjazną środowisku jest uznawana energetyka: wiatrowa – ¾ respondentów, energetyka wodną – 2/3  energetyka słoneczna – 61% respondentów, energetyka geotermalna –1/3 badanych. Za mało przyjazną środowisku Polacy uznali natomiast energetykę wykorzystującą biogaz, biopaliwa, pompy cieplne, co pokazuje skalę niewiedzy respondentów na temat ekologicznych źródeł energii. Jako „nieprzyjazne” środowisku zostały uznane też: tradycyjna energetyka węglowa, energetyka gazowa oraz energetyka atomowa. Polacy uważają również, że energetyka odnawialna powinna być dotowana przez państwo. (85%), (co oznacza wzrost o 5 punktów procentowych w porównaniu z rokiem 2008). Jeśli porównamy dane z 2010 r. z wynikami badania z 2008 r. widać, że poparcie dla alternatywnych rodzajów energetyki wzrasta. Wyniki badania pokazują również, że im wyższe wykształcenie tym większa świadomość respondentów i tym większe poparcie dla energetyki odnawialnej – popiera ją zdecydowana większość osób z wyższym wykształceniem (91%), natomiast wśród osób z wykształceniem podstawowym jest ono znacznie niższe (71%), choć trzeba podkreślić, że i tak bardzo wysokie.
Jednocześnie nadal spora część społeczeństwa uważa, iż polski rząd powinien wspierać tradycyjną energetykę, opartą na gazie i węglu – odpowiednio 60% i 45% wskazań. Jednak spora część respondentów sprzeciwia się dotowaniu energetyki opartej na tradycyjnych surowcach – w przypadku energetyki węglowej nie zgadza się na jej dotowanie przez państwo 43% badanych, a w przypadku energetyki gazowej swój sprzeciw zadeklarowało 28% badanych.
Jeśli chodzi o rozwój energetyki jądrowej, to popierają ją głównie wykształceni mężczyźni ijedynie 9% kobiet, pochodzący głównie z miast od 101-500 tys. i powyżej 501 tys. Polacy są bardzo niechętni powstawaniu elektrowni atomowych w pobliżu ich miejsca zamieszkania – ¾ ankietowanych jest przeciwna.

Oszczędzanie energii wciąż nie jest uważane w Polsce za priorytet w sferze polityki energetycznej – tylko co dziesiąty badany wskazał na oszczędzanie energii, jako istotną rzecz, choć 80% uważa, że oszczędzanie energii powinno być dotowane przez budżet państwa. Skala możliwych oszczędności wydaje się respondentom największa w obszarze produkcji przemysłowej. Co piąty Polak uważa, że możliwości takie istnieją przy przesyle energii, zaś 16% uznaje, że ma to miejsce przy jej wytwarzaniu – są to więc obszary, na które zwykli ludzie nie mają większego wpływu. 17% respondentów nie ma w tej kwestii zdania, a więc pewnie także i wiedzy na ten temat.

Jeśli chodzi o zachowania pro-oszczędnościowe, niewymagające dodatkowych nakładów, wybierają je zdecydowanie częściej osoby o najniższym poziomie wykształcenia i osoby starsze. I tak np. nieużywany sprzęt wyłącza jedynie 27% respondentów z wyższym wykształceniem i blisko połowa (45%) osób z wykształceniem podstawowym, a światło w swoim domach gasi ponad ¾ osób (78%) z wykształceniem podstawowym i nieco ponad połowa (58%) osób najlepiej wykształconych.

Aby ograniczać zużycie energii bardzo duża część osób zdecydowała się na konkretne rozwiązania, które w ich opinii, pozwolą im na większe oszczędności. 79% respondentów wymieniło okna i drzwi na bardziej energooszczędne, a blisko 2/3 badanych zdecydowało się na ocieplenie dachu i ścian budynku. Spora część pytanych (44%) zadbała o poprawę wentylacji, zaś prawie taki sam odsetek zainwestował w modernizację systemu ogrzewania. Z kolei 16% badanych zadeklarowało, iż zastosowało w swoich domach inteligentne systemy sterowania 34%. Warto porównać opinie z codzienną praktyką Polaków w kwestii oszczędzania energii w gospodarstwie domowym. Okazuje sie, iż gaszenie światła w pustych pomieszczeniach – uznane za najlepszy sposób oszczędzania energii w domu, praktykuje aż 96% respondentów, z czego ponad 2/3 z nich robi to zawsze, zaś 29% przyznało, iż robi to często. Widać tu oczywistą spójność między wyznawaną opinią, a codzienną praktyką. Równie dużo osób – bo blisko 2/3 zawsze wyjmuje ładowarkę po zakończeniu ładowania telefonu, zaś prawie co piąta osoba robi to często. I choć tylko 8% Polaków uznało, że to działanie pozwala zaoszczędzić energię. 69% badanych deklaruje, iż używa żarówek energooszczędnych, z czego 39% robi to zawsze. Również stosunkowo duży odsetek badanych (65%) wyłącza nieużywany sprzęt, z czego ponad 1/3 robi to zawsze, a tylko co czwarta osoba przyznała, że robi to rzadko.

Jeśli chodzi o kwestie, które respondenci biorą pod uwagę przy zakupie sprzętu AGD i RTV to widać wyraźnie, iż wciąż dla większości badanych (75%) największe znaczenie ma cena produktu. Ale już na drugim miejscu (59%) znalazła się klasa energetyczna produktu, co pokazuje, iż Polacy zwracają uwagę również na kwestie energooszczędności sprzętu. Tylko nieliczni zwracają uwagę natomiast na to, czy sprzęt został wyprodukowany w sposób przyjazny dla środowiska, zaś jeszcze mniejszy odsetek zwraca uwagę na ewentualną możliwość recyklingu.

Polacy (83% badanych) pozytywnie oceniają swoją wiedzę na temat możliwości oszczędzania energii w domu. Jedynie 16% respondentów przyznało, iż nie mają wystarczającej wiedzy w tym zakresie. Podobnie wygląda kwestia poczucia poinformowania na temat możliwości oszczędzania energii w miejscu pracy. Wśród respondentów w wieku 45-64 lata za bardzo dobrze poinformowanych uważa się co trzeci ankietowany, natomiast w kategorii osób najmłodszych (18-24%) bardzo dobrze poinformowany czuje się 16% respondentów.

Wiedza na temat charakterystyki energetycznej budynku

Respondenci zapytani o świadectwo charakterystyki energetycznej budynku przyznali, że ich wiedza na ten temat jest raczej niewielka, gdyż aż 70% ankietowanych powiedziało, że w ogóle nie słyszała o takim pojęciu. Co piąty badany potwierdził, że słyszał o czymś takim, ale nie wie dokładnie, co to jest. Natomiast tylko co dziesiąta pytana osoba potwierdziła swoją wiedzę na ten temat. Wiedza na ten temat wzrasta wraz z wykształceniem. Największą wiedzę na ten temat mają osoby w wieku 35-44 lata (słyszało o tym 41% ankietowanych), najmniejszą zaś osoby najstarsze, powyżej 65 lat, mieszkańcy dużych aglomeracji.

Odnawialne Źródła Energii

Odrębny blok pytań w ankiecie dotyczył zagadnień związanych z energią odnawialną. Generalnie, Polacy dobrze oceniają swoją wiedzę na temat odnawialnych źródeł energii. Połowa badanych przyznaje, że jest dobrze poinformowana na ten temat, choć tylko co dziesiąta osoba zadeklarowała, że zdecydowanie dobrze ocenia poziom swojej wiedzy. Pozostali ankietowani (46%) odpowiedzieli, że mają braki w tym temacie, z czego prawie 1/3 respondentów powiedziała, iż zdecydowanie nie czuje się dobrze poinformowana. Wyniki badania pokazują, iż po pierwsze, kobiety czują się gorzej poinformowane niż mężczyźni – ponad połowa z nich nie czuje się poinformowana, podczas gdy wśród mężczyzn odpowiedziało tak 37% badanych.

Generalnie można stwierdzić, iż energia odnawialna kojarzona jest bardzo pozytywnie. Zdecydowanie najczęściej kojarzy się ona Polakom z energią słoneczną, wiatrową, energią fal morskich oraz energią geotermalną – taką odpowiedź wybrało aż 85% respondentów. Prawie tyle samo osób (83%) kojarzy ją z energią bezpieczną dla człowieka i uważa, że jej zastosowanie pozwoli oszczędzić zasoby surowców naturalnych dla przyszłych pokoleń (82%). Energia odnawialna w opinii ankietowanych to najbardziej przyjazny środowisku rodzaj energii – taką opinię wyraziło aż 79% pytanych. Bisko 2/3 pytanych twierdzi z kolei, iż wymaga ona zastosowania zaawansowanych technologii, a podobny odsetek uważa, iż jej zasoby odnawiają się w krótkim czasie. Ponad połowa respondentów powiedziała, iż można wykorzystywać ją zarówno w skali gospodarstwa domowego, jak i w skali całej gospodarki. Nieco ponad połowa ankietowanych uważa, że jest to tania energia (tylko co piąta osoba uznała, że jest ona droga). Mimo przekonania, iż należy ona raczej do tanich rodzajów energii, 1/3 Polaków jest przekonana, iż mogą sobie na nią pozwolić jedynie najbogatsze kraje.

Powyższe wyniki pokazują, że wiedza Polaków na temat energii odnawialnej jest raczej dosyć powierzchowna, tzn. respondenci wiedzą podstawowe kwestie m. in. to, że jest ona bezpieczna dla ludzi i środowiska, natomiast brakuje im konkretnych informacji. Widać to wyraźnie na przykładzie odpowiedzi na pytanie, na ile jest ona kosztowana i gdzie ją można wykorzystywać oraz na ile wymaga ona zastosowania zaawansowanych technologii. Wydaje się, że w przypadku tych kategorii odpowiedzi możemy mówić raczej o przypuszczeniach respondentów niż opiniach opartych na konkretnej wiedzy z tej dziedziny.

Warto zatem przyjrzeć się bliżej temu, jaki jest rzeczywisty stosunek Polaków do energii odnawialnej. Generalnie, jest on bardzo pozytywny i widzą oni duże korzyści z jej stosowania, choć co druga osoba wyraziła opinię, iż korzystanie z energii odnawialnej wymaga początkowo dużych inwestycji, a więc może ograniczać powszechność jej stosowania. Badani dostrzegają, co warto podkreśli, jej zalety, jeśli chodzi o ochronę klimatu – ¾ ankietowanych uważa, że korzyści te z są na tyle duże – że należy ją stosować bez względu na początkowe koszty. Jednak większość badanych (79%) zwraca uwagę na fakt, iż w dłuższej perspektywie jej wykorzystanie byłoby opłacalne, a poniesione nakłady zwróciłyby się. Jedynie 14% respondentów powiedziało, że koszty związane z wprowadzeniem odnawialnych źródeł energii byłyby tak duże, że mogłyby zaszkodzić gospodarce. W przypadku tego pytania, należy zwrócić szczególną uwagę na bardzo duży odsetek osób, które nie mają zdania, co wynika z braku wiedzy na ten temat. Respondenci widzą, raczej zalety energii odnawialnej, zarówno dla środowiska, jak i dla swojego portfela, obawiają się jednak, iż jej wprowadzanie wymaga zaawansowanych technologii, które mogą być barierą w jej stosowaniu na większą skalę.

W ankiecie zapytano respondentów także o to, jakie trzy kryteria wpłynęłyby na ich ewentualną decyzję o zakupie instalacji odnawialnego źródła energii (kolektor, pompę ciepła, wiatrak itp.). I choć dla sporej części respondentów tego typu zakup pozostaje na razie na poziomie abstrakcji, warto przyjrzeć się temu, co miałoby realny wpływ na ich zakup.

Jedną z ważniejszych kwestii branych pod uwagę przez respondentów byłaby cena takiej instalacji, ale jako że wiedza na ten temat nie jest zbyt powszechna, Polacy decydując się na tego typu zakup chcieliby móc skorzystać z opinii innych osób, zarówno ekspertów, jak i użytkowników, którzy mogliby się podzielić z nimi praktycznymi informacjami na ten temat. Ważnym czynnikiem jest też długi okres gwarancji. Warto podkreślić, iż dla sporej części ankietowanych liczą się takie czynniki jak udokumentowane efekty ekologiczne instalacji oraz posiadane międzynarodowe certyfikaty jakości, co pokazuje, iż badani zwracają uwagę nie tylko na cenę tego typu produktu, ale także na jego jakość.