Ochrona przyrody: pomnik przyrody

Napisany przez Łukasz Misiuna dnia 11 marca 2011.
Zapisano w Edukacja, Nowości, Prawo
Tagi: , ,


Wzmożona ochrona przysługuje drzewom i krzewom, które zostały uznane za pomniki przyrody bądź rosną na terenach nieruchomości uznanych za zabytki.

 

Archetypem zabytku (pomnika) przyrody było „drzewo sędziwe i okazałe”. Pojęciem pomnika przyrody posługiwały się wszystkie powojenne ustawy o ochronie przyrody. Występuje ono także w obowiązującej Ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU nr 92, poz. 880 ze zm.).

 

Według art. 40 ust. l tej ustawy pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Ochrona pomników przyrody należy do tzw. ochrony obiektowej (odróżnianej od ochrony obszarowej i gatunkowej). Stosownie do art. 44 ustawy o ochronie przyrody ustanowienie pomnika przyrody następuje rozporządzeniem wojewody lub uchwałą rady gminy. Takie rozporządzenie lub uchwała określa nazwę pomnika, jego położenie, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego obiektu, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. l ustawy o ochronie przyrody. Ten ostatni w pkt l wskazuje na zakaz niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu. Z powszechnie dostępnych danych statystycznych wiemy, że spośród ponad 30 tysięcy pomników przyrody uznanych za takie w Polsce najliczniejszą grupę stanowią pojedyncze drzewa, skupiska drzew i aleje drzew.

Przejaw ochrony

Prawnokarna ochrona pomników przyrody polega na tym, że każde umyślne naruszenie zakazów obowiązujących w stosunku do pomnika przyrody jest co najmniej wykroczeniem z art. 127 pkt 2 lit. a ustawy o ochronie przyrody, zagrożonym karą aresztu (od 5 do 30 dni) albo grzywny (od 20 do 5000 zł). Jeżeli jednak to naruszenie ma postać zniszczenia, poważnego uszkodzenia lub istotnego zmniejszenia wartości przyrodniczej pomnika przyrody, pociągającego za sobą spowodowanie istotnej szkody, to czyn nie jest wykroczeniem, lecz przestępstwem z art. 187 k.k. W razie działania umyślnego jest on zagrożony grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 187§ l k.k.), a w razie działania nieumyślnego – grzywną albo karą ograniczenia wolności (art. 187§ 2 k.k.).

 

Wzmożona ochrona drzewa lub krzewu uznanego za pomnik przyrody przejawia się w tym, że znamieniem przestępstwa z art. 187 k.k. jest spowodowanie szkody istotnej pod względem przyrodniczym, niekoniecznie materialnym. Za to przestępstwo może odpowiadać także właściciel owego drzewa lub krzewu, co w wypadku przestępstwa przeciwko mieniu byłoby wykluczone, skoro według k.k. i k.w. warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie zniszczenia „zwykłego” mienia jest to, aby to mienie było cudze dla sprawcy. Wreszcie za spowodowanie istotnej szkody przyrodniczej w następstwie zniszczenia lub uszkodzenia drzewa lub krzewu pomnikowego odpowiada się także w razie nieumyślności, co w razie zniszczenia „zwykłego” mienia jest wykluczone.

 

Jeżeli jednak zamachu na drzewo pomnikowe dopuszcza się osoba niemająca do niego żadnych praw, działa umyślnie i powoduje obok istotnej szkody przyrodniczej także dającą się wyliczyć szkodę materialną, przekraczającą 250 zł, to odpowiada za przestępstwo kwalifikowane kumulatywnie z art. 187§ l i art. 288§ l k.k., za co grozi jej kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, czyli znacznie surowsza niż gdyby odpowiadała tylko z art. 187§ l k.k.

Rośliny na zabytkowych terenach

Na podstawie poprzedniej Ustawy z 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (DzU z 1999 r. nr 98, póz. 1150 ze zm.) za zabytki można było uznawać rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej, jeżeli nie podlegały przepisom o ochronie przyrody. Możliwa była więc taka sytuacja, że „sędziwy i okazały” dąb nie został uznany za pomnik przyrody, lecz za zabytek, co dawało mu znacznie intensywniejszą ochronę prawną, ponieważ przed 1991 r. zniszczenie lub uszkodzenie pomnika przyrody było tylko wykroczeniem, a zniszczenie lub uszkodzenie zabytku – przestępstwem.

 

Obowiązująca Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162, poz. 1568 ze zm.) rozwiązania tego nie przejęła. Ustawa ta definiuje zabytek jako nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. W zamieszczonym w ustawie wykazie przedmiotów, które mogą podlegać ochronie i opiece jako zabytki, nie ma już „rzadkich okazów przyrody”. Niemniej jednak intencja ustawodawcy, wyrażona w licznych przepisach ustawy obowiązującej, jest klarowna – zabytek podlega ochronie zawsze wraz z otoczeniem. Dlatego same drzewa lub krzewy rosnące na nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków „jako takie” zabytkami nie są, ale korzystają z takiej samej ochrony prawnej jak cała nieruchomość wpisana do rejestru zabytków. Szczególne traktowanie takich drzew i krzewów przejawia się m.in. w tym, że zezwolenie na usunięcie ich z nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wydaje nie wójt (burmistrz, prezydent miasta), lecz wojewódzki konserwator zabytków. Ale na tym kwestia ich ochrony się nie kończy. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zawiera własne przepisy karne, a wśród nich art. 108, przewidujący odpowiedzialność za przestępstwo niszczenia lub uszkadzania zabytków, zagrożone: w razie umyślności – karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 108 ust. l), a w razie nieumyślności – grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 108 ust. 2).

 
 

Mając na uwadze to, że zabytek jest chroniony zawsze wraz z otoczeniem, należy przyjąć, że zniszczenie lub uszkodzenie drzewa albo krzewu rosnącego na nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków jest tym samym zniszczeniem lub uszkodzeniem zabytku, a więc przestępstwem z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

 

prof. dr hab. Wojciech Radecki

 

Instytut Nauk Prawnych PAN

Źródło: zielonaewolucja