Chronimy skarby polskich Karpat
W latach 2011-2016 Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) realizowało projekt „Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony” współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Dzięki projektowi nie tylko przeprowadzono szczegółową inwentaryzację kluczowych gatunków, ale stworzono również strategie ochrony ptaków dla 10 nadleśnictw i kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej dla 12 gmin. Strategie te są cennym narzędziem wspierającym wybrane grupy zawodowe w podejmowaniu decyzji wpływających na ochronę ptaków i przyrody na tym terenie.
Podczas inwentaryzacji ptaków największy nacisk położono na rozpoznanie sytuacji gatunków najrzadszych, najbardziej zagrożonych i takich, które w skali Polski swe najważniejsze lęgowiska mają właśnie w Karpatach. Są to m.in.: orlik krzykliwy, orzeł przedni, puszczyk uralski, dzięcioł trójpalczasty, pluszcz i drozd obrożny oraz gatunki wysokogórskie: siwerniak i płochacz halny. Rozległość Karpat i trudne warunki terenowe uniemożliwiały bezpośrednie policzenie ptaków, dlatego w badaniach skorzystano z metody reprezentacyjnej, czyli wyników inwentaryzacji na mniejszych, reprezentatywnych dla obszaru powierzchniach próbnych, które pozwoliły ocenić wielkość populacji wybranych gatunków.
Dzięki badaniom wiemy, że dotychczasowe oszacowanie liczebności krajowej populacji dzięcioła trójpalczastego na 500–800 par jest najprawdopodobniej zaniżone. Teraz wiemy, że taka liczba tych ptaków gnieździ się w samych tylko Karpatach, a gatunek ten występuje przecież także w innych regionach Polski – mówi dr Tomasz Wilk z OTOP, koordynator projektu.
Okazało się także, że sóweczka jest bardziej „karpackim” gatunkiem, niż dotąd uważano. Badania OTOP pokazały, że zasiedla ona 32% pól 10×10 km, na które podzielono Karpaty, a ten obraz rozmieszczenia istotnie różni się od danych historycznych. W latach 1985–1991 gatunek ten został stwierdzony w Karpatach jedynie na trzech spośród 212 (1,4%) pól atlasowych o wymiarach 9×12 km – tłumaczy Rafał Bobrek, ornitolog z OTOP wchodzący w skład zespołu projektowego.
Dane gromadzone podczas metodycznych kontroli uzupełniono obserwacjami dokonywanymi przez 170 wolontariuszy współpracujących z OTOP. Wzięli oni udział w warsztatach z metodyki ornitologicznych prac terenowych. Dobrze przygotowani do pracy w terenie ornitolodzy po zakończeniu projektu będą nadal monitorować stan zachowania tutejszych populacji ptaków i ich siedlisk.
W ramach inwentaryzacji zgromadzono około 230 000 przyporządkowanych geograficznie stwierdzeń dotyczących blisko 270 gatunków ptaków. Po zgromadzeniu danych przyrodniczych i ich analizie wyniki projektu zaprezentowano w książce: „Ptaki polskich Karpat – stan, zagrożenia, ochrona”, wydanej pod koniec 2016 r. Odbiorcami książki są przede wszystkim grupy zawodowe zajmujące się w polskich Karpatach praktyczną ochroną przyrody: leśnicy, pracownicy parków narodowych i krajobrazowych, regionalne dyrekcje ochrony środowiska i ośrodki doradztwa rolniczego. Do tych instytucji książka trafiła w wersji papierowej. Książka w formie elektronicznej dostępna jest dla wszystkich na stronie www.ptakikarpat.pl.
Efektywna ochrona ptaków w dużej mierze zależy od zachowania ich siedlisk w odpowiednim stanie. Na lasy największy wpływ mają leśnicy, którzy decydują o modelu gospodarki leśnej. Rolnicy podejmują decyzje o tym, jak użytkować grunty orne, łąki i pastwiska. Lokalne samorządy wpływają m.in. na zagospodarowanie przestrzenne gminy i kierunki rozwoju działalności gospodarczej. Z myślą o nich przygotowaliśmy liczne spotkania warsztatowe i wydaliśmy publikacje „Wizja ekorozwoju gmin karpackich” oraz „Przyrodnicze podstawy gospodarki leśnej w Karpatach” – wyjaśnia Aleksandra Pępkowska-Król z OTOP, należąca do zespołu projektowego.
Ważną częścią projektu były działania edukacyjne. OTOP wydał w 2012 r. przewodnik krajoznawczy „Przyroda polskich Karpat”, który zachęcał do wycieczek po najciekawszych szlakach gór i pogórzy. Pomaga on lepiej docenić przyrodniczą rangę regionu i poznać skarby polskich Karpat. Korzystają z niego nie tylko turyści, ale również mieszkańcy regionu: samorządowcy, nauczyciele, uczniowie. Szerzeniu wiedzy o zasobach przyrodniczych polskich Karpat służy również edukacyjna ścieżka przyrodnicza „Ptaki okolic Bradowca”. Specjalnie z myślą o nauczycielach w 2016 r. zorganizowano cykl warsztatów poświęcony możliwościom wykorzystania wiedzy o ptakach polskich Karpat i przyrodzie w ogóle w edukacji przyrodniczej. Dla pedagogów nauczania początkowego przygotowano także pomoce ułatwiające prowadzenie lekcji o ptakach. Wiele ciekawych informacji, ciekawostki związane z wybranymi gatunkami ptaków polskich Karpat, miejsca warte odwiedzenia oraz aplikacja prezentująca rozmieszczenie inwentaryzowanych gatunków ptaków i elektroniczne wersje wszystkich wydanych w ramach projektu publikacji zamieszczone zostały na stronie projektu www.ptakikarpat.pl.
Więcej informacji:
Tomasz Wilk, koordynator projektu Ptaki Karpat
Tel. 22 188 50 81, e-mail: tomasz.wilk@otop.org.pl
fot. Sóweczka, C. Korkosz
OTOP jest jedną z największych organizacji chroniących przyrodę w Polsce. Wierzymy, że ptaki wzbogacają nasze życie i są oznaką zdrowego środowiska. Prowadzimy działania zmierzające do ochrony ptaków, a przez to do ochrony całej przyrody. W celu zwiększenia skuteczności naszego działania, skupiamy się na priorytetowych gatunkach, siedliskach i ostojach. 
