Wymierają ptaki krajobrazu rolniczego
W ciągu ostatnich 30 lat z terenu Unii Europejskiej zniknęło 300 milionów ptaków związanych z krajobrazem rolniczym – alarmują federacja BirdLife International i Europejska Rada Badań nad Liczebnością Ptaków (EBBC]. Zjawisko nie ominęło Polski, gdzie silnie ucierpiały m.in. populacje czajki i szczygła (spadek o 40 proc. w ciągu ostatniej dekady) [1].
W celu zwrócenia uwagi społeczeństwa na kłopoty ptaków występujących w krajobrazie rolniczym, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) zaprezentowało grę internetową (www.przyczajonakuropatwa.pl) obrazującą problemy, z jakimi musi mierzyć się ta grupa zwierząt. Obecnie trwają dyskusje nad propozycją zostawiania przez rolników 7 proc. powierzchni gospodarstw bez użytkowania, na cele związane z ochroną przyrody.
W Unii Europejskiej trwają obecnie prace nad reformą Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Działania podejmowane przez Komisję Europejską oraz prezydencję cypryjską zmierzają do „zazielenienia” WPR, czyli uzależnienia udzielenia płatności obszarowych od spełniania przez rolników norm związanych z ochroną środowiska. Propozycjami Komisji zajmują się również Parlament i Rada Europejska.
Te alarmujące dane dotyczące spadku liczebności ptaków [2] powinny stanowić dla nas wszystkich sygnał ostrzegawczy oraz ważny argument w dyskusji nad przyszłym kształtem Wspólnej Polityki Rolnej – uważa Marek Jobda, specjalista ds. bioróżnorodności obszarów wiejskich w OTOP. Unia Europejska musi podjąć decyzje umożliwiające odwrócenie negatywnych trendów. Ptaki są jednym
z najlepszych wskaźników stanu środowiska, a zaprezentowane dane pokazują, że wiele populacji osiągnęło najniższą liczebność od momentu rozpoczęcia programu monitoringu. Jedną z głównych przyczyn takiej sytuacji jest postępująca intensyfikacja rolnictwa – dodaje.
O jakości ekosystemów krajobrazu rolniczego informuje naukowców tzw. wskaźnik FBI (Farmland Bird Index), który jest wyliczany na podstawie trendów w populacjach najliczniejszych gatunków. Wartość tego wskaźnika zmalała o 52 proc. w stosunku do roku 1980, co odpowiada zniknięciu 300 milionów osobników, mimo podejmowanych wysiłków na rzecz ich ochrony [3].
„Jeśli w krajobrazie rolnym nie ma drzew, krzewów, miedz, oczek wodnych – ptaki nie mają gdzie zakładać gniazd, wychowywać i karmić młodych, czy szukać schronienia przed drapieżnikami. Obserwowany drastyczny spadek liczebności ptaków związanych z tymi siedliskami może oznaczać,
że pogarsza się również jakość tzw. dóbr publicznych oferowanych przez rolnictwo, takich jak woda czy zdrowa żywność. Płatności oferowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej powinny być skierowane dla rolników, którzy przyczyniają się do dostarczenia dóbr publicznych dla ogółu społeczeństwa, w tym dla tych chroniących przyrodę. Przyszłość tej polityki to sprawa kluczowa nie tylko dla rolników, ale dla każdego z nas” – podkreśla Marek Jobda.
O tym, jak ciężko żyje się ptakom w krajobrazie zmienionym przez intensywne rolnictwo, może przekonać się każdy, kto zagra w grę internetową przygotowaną przez OTOP i BirdLife Europe, w ramach projektu sfinansowanego ze środków Fundacji MAVA [4]. Gra dostępna jest na stronie
www.przyczajonakuropatwa.pl. „Przyczajona kuropatwa” obrazuje znaczenie różnorodności krajobrazu rolnego dla ptaków. Miedze, roślinność przybrzeżna przy oczkach wodnych, kępy krzaków wśród pól to nie tylko jedyne miejsce gdzie wiele gatunków może założyć gniazda i zdobyć pożywienie, ale też jedyne schronienie, pozwalające ptakom ukryć się przed zagrożeniem. Im mniej tych elementów w krajobrazie, tym trudniej ptakom przetrwać.
OTOP oraz inne organizacje zrzeszone w ramach BirdLife podkreślają, że niekorzystne zmiany
w krajobrazie rolnym mogą zostać odwrócone, jeśli przyszła WPR będzie bardziej „zielona”. Według obecnej propozycji, o płatności bezpośrednie będą mogli ubiegać się rolnicy, którzy przeznaczą min. 7 proc. powierzchni swojego gospodarstwa na cele związane z ochroną przyrody (na tzw. Ecological Focus Areas), w tym na zachowanie zadrzewień, miedz czy oczek wodnych. W interesie nas wszystkich jest, aby udział tej powierzchni nie był zmniejszony. Pozwoli to nie tylko na ochronę środowiska, ale po prostu na racjonalne wydawanie pieniędzy podatników, w sposób korzystny dla całego społeczeństwa.
Nota edytorska:
[1] Dane z realizowanego przez OTOP Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych www.mppl.pl
[2] Skalę spadku liczebności ptaków krajobrazu rolniczego w Europie obrazują wybrane przykłady dla lat 1980-2010: skowronek – ubytek 39 mln osobników, świergotek łąkowy – 12 mln, mazurek – 38 mln, szpak – 40 mln, czajka – 2 mln. W części nowych państw UE negatywne trendy dla niektórych gatunków są słabsze lub nawet wzrostowe, jednak nie kompensuje to spadków obserwowanych na pozostałym obszarze.
[3] Prezentowane dane opracowano na podstawie badań realizowanych w 23 krajach UE: Austrii, Belgii, Bułgarii, na Cyprze, w Czechach, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji,
na Węgrzech, we Włoszech, na Łotwie, w Holandii, Polsce, Portugalii, Irlandii, na Słowacji, w Słowenii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii w ramach Europejskiego Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (PECBMS – http://www.ebcc.info/trends2012.html).
[4] http://en.mava-foundation.org
Więcej informacji:
Marek Jobda
22 761 82 05 wew. 207
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP)
to działająca od dwudziestu lat organizacja pozarządowa o statusie pożytku publicznego, zajmująca się ochroną dzikich ptaków i miejsc, w których one żyją. Celem Towarzystwa jest zachowanie dziedzictwa przyrodniczego dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń. Jego działania wspiera rzesza kilkunastu tysięcy członków, wolontariuszy i sympatyków. OTOP jest polskim partnerem światowej federacji towarzystw ochrony ptaków – BirdLife International.
Po 20 latach istnienia OTOP to:
- Prawie 1000 ha rezerwatów, w których prowadzona jest czynna ochrona przyrody
- 174 ostoje ptaków (IBA), w tym 110 objętych regularnym monitoringiem zagrożeń
- 159 lęgowych gatunków ptaków objętych regularnym monitoringiem
- 2.500 nakładu kwartalnika „Ptaki”
- 800 wolontariuszy
- 2.000 członków
- 10.000 zadeklarowanych sympatyków
- 50.000 dzieci objętych programem edukacyjnym
Więcej informacji o działaniach OTOP na: www.otop.org.pl.
fot.s.x.c.hu
Przyrodnik, pedagog, specjalista zarządzania zasobami przyrody i środowiska, działacz przyrodniczych organizacji pozarządowych, promotor walorów przyrodniczych i turystycznych województwa świętokrzyskiego 
