Rusza program badań i ochrony nietoperzy w województwie świętokrzyskim

Napisany przez Łukasz Misiuna dnia 11 czerwca 2015.
Zapisano w Badania, Bioróżnorodność, Nowości
Tagi: , , , , ,

Nietoperze należą do najsłabiej poznanych zwierząt tak w Polsce jak i w całej Europie. Ich niewielkie rozmiary, cykl oraz środowisko życia sprawiają, że są trudne do zauważenia. Nocna aktywność, ukrywanie się w trudno dostępnych miejscach, umiejętność lotu i bycie niesłyszalnym dla ludzi sprawiają, że niewielu z nas miało bliski kontakt z tymi interesującymi zwierzętami.
W rzeczywistości nietoperze są bardzo rozpowszechnione i zajmują bardzo różnorodne siedliska. W związku z szybkim zanikiem naturalnych krajobrazów wiejskich, łąkowych i leśnych niektóre gatunki dość łatwo adaptują się do życia w miastach. Dotyczy to jednak kilku pospolitych gatunków. Te bardziej wyspecjalizowane są znacznie bardziej narażone.
Województwo świętokrzyskie jest „białą plamą” jeśli chodzi o wiedzę na temat rozmieszczenia i wielkości populacji nietoperzy. Dotąd prowadzono badania występowania nietoperzy na niewielkich obszarach. Niemal całkowicie brak wiedzy o nietoperzach żyjących w lasach. Nieźle rozpoznane są jaskinie oraz kościoły – są to bowiem miejsca preferowane przez nietoperze w okresie hibernacji i tworzenia kolonii rozrodczych.
Wszystkie gatunki nietoperzy żyjące w Polsce objęte są ochroną prawną. Miejsca ich rozrodu i zimowania a także trasy przelotów oraz ważne żerowiska podlegają ochronie w ramach unijnej Dyrektywy Siedliskowej. Nie da się jednak chronić nietoperzy nie wiedząc gdzie występują, jakie gatunki, jakie mają trasy przelotów i które żerowiska są ważne dla przetrwania kolonii rozrodczych.
Nietoperze żyjące w Polsce żywią się głównie owadami. Stanowią doskonałą broń w walce ze szkodnikami w rolnictwie i leśnictwie. Regulują wielkość populacji wielu owadów w tym dokuczliwych dla ludzi komarów. Mimo swojej wielkiej roli w przyrodzie nietoperze są grupą zwierząt bardzo narażonych na zmniejszanie liczebności i wymieranie. Nietoperzom w głównej mierze zagrażają:utrata ich naturalnych schronień związana między innymi z: wycinaniem, a więc zmniejszaniem się ilości starych dziuplastych drzew, starych alei i parków, remontami budynków. Dodatkowym niebezpieczeństwem są również stosowane w trakcie remontów, do konserwacji i ochrony drewna budowlanego, toksyczne dla nietoperzy środki owado i grzybobójcze; zakłócanie, przez obecność człowieka, miejsc zimowania ssaków. Zbyt częste przebudzenia powodują utratę podskórnych zapasów tłuszczu i mogą spowodować nawet śmierć głodową nietoperzy; osuszanie i meliorowanie terenów podmokłych uszczupla liczbę miejsc, gdzie nietoperze zdobywają pokarm; nieuzasadniony lęk przed nietoperzami. Od stuleci w kulturze europejskiej nietoperze utożsamiane są z ciemnymi mocami. Lęk wyzwala agresję wobec tych niezmiernie pożytecznych i fascynujących zwierząt.

Świętokrzyscy przyrodnicy rozpoczynają właśnie realizację programu badan i ochrony nietoperzy. Program składa się z kilku części: zostaną rozwieszone budki rozrodcze, które będą kontrolowane w kolejnych sezonach aby stwierdzić ile z nich i przez jakie gatunki zostało zasiedlonych. Przy użyciu specjalistycznego sprzętu, detektorów ultradźwiękowych, zostaną wykonane nasłuchy nietoperzy. Urządzenia te nie tylko wykrywają obecność nietoperzy ale także rejestrują ich aktywność „głosową” w postaci sonogramów czyli plików graficznych, które następnie są interpretowane przez przyrodników. Pozwala to na stwierdzenie jaki gatunek nietoperza przelatywał w miejscu nasłuchu. Przyrodnicy wykonają też odłowy nietoperzy oraz będą wyszukiwać kolonie rozrodcze w budynkach. Program jest realizowany w gminie Zagnańsk i na terenie Nadleśnictwa Zagnańsk. Zebrane w ten sposób materiały posłużą do opracowania raportu na temat występowania nietoperzy w okolicach Zagnańska, zarówno w lasach jak i wsiach. Dzięki temu opracowaniu będzie możliwe będzie takie planowanie prowadzenia gospodarki leśnej oraz planowanie i zagospodarowanie przestrzenne, które uwzględnią potrzeby tej właśnie grupy zwierząt.
Program jest realizowany przez Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych we współpracy z przyrodnikami ze Stowarzyszenia M.O.S.T. Leśnicy z Nadleśnictwa Zagnańsk udostępnili administrowany przez siebie teren, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Kielcach wydał zgodę na prowadzenie odłowów nietoperzy a całość została dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Nietoperze to grupa ssaków mających duże znaczenie dla zdrowia ekosystemów. Nietoperze to także jedyne zdolne do aktywnego lotu ssaki, prowadzące w przeważającej większości nocny tryb życia. Zdecydowana większość gatunków żywi się owadami, ale są również gatunki mięsożerne, roślinożerne i owocożerne. Ssaki te żyją w świecie dźwięku. Echolokacja nietoperzy polega na wysyłaniu przez nie ultradźwięków, które odbite od przeszkód czy zdobyczy wracają jako echo do ucha, informując o świecie zewnętrznym. Nietoperze przychodzą na świat późną wiosną. W tym czasie samice tworzą tzw. kolonie rozrodcze, w których rodzą i wychowują swoje młode. Kolonie takie mogą liczyć od kilku do kilku tysięcy osobników, zależnie od gatunku. Nietoperze nie budują gniazd ani innych schronień, lecz korzystają z już istniejących kryjówek, przy czym wybierają przede wszystkim miejsca ciepłe i zaciszne. Kryjówkami zajmowanymi przez kolonie rozrodcze są najczęściej strychy lub inne zakamarki budynków oraz dziuple drzew, a często również budki o specjalnej konstrukcji, wieszane na ścianach budynków lub pniach drzew. Po wychowaniu młodych, późnym latem i jesienią, dla nietoperzy nastaje czas godów i intensywnego żerowania.
Zima jest krytycznym okresem w życiu nietoperzy, gdyż owady będące ich jedynym pożywieniem są przez tych kilka miesięcy nieaktywne. By przetrwać do wiosny mimo braku pokarmu, nietoperze zapadają w stan hibernacji. Dzięki obniżeniu temperatury ciała o ponad 30 °C i znacznemu spowolnieniu czynności życiowych, mogą przeżyć, korzystając jedynie z podskórnych zapasów tłuszczu. Aby je zgromadzić, już od wczesnej jesieni bardzo intensywnie żerują. Zimowymi schronieniami nietoperzy są najczęściej różnego rodzaju podziemia, jak: jaskinie, sztolnie, piwnice, schrony, forty, a nawet studnie czy szczeliny w budynkach. Niektóre gatunki hibernują w dziuplach. Chętnie wykorzystywanymi przez nietoperze kryjówkami są również specjalnie dla nich konstruowane budki.
Hibernujące nietoperze budzą się co jakiś czas spontanicznie, aby napić się wody, załatwić potrzeby fizjologiczne, czy też zmienić miejsce pobytu.
Wszystkie gatunki nietoperzy występujące w Polsce podlegają ścisłej ochronie.